Tầng ôzôn – một vùng cao từ 15 đến 35 km trên bề mặt Trái Đất, với nồng độ ôzôn đặc biệt cao, đang đóng vai trò quan trọng như một “vệ binh vô hình” bảo vệ sức khỏe của con người và môi trường chúng ta khỏi bức xạ tia cực tím (UV) có hại từ Mặt Trời.
Tầng Ôzôn Là Gì?
Tầng ôzôn không phải là một khái niệm xa lạ. Đây chính là vùng có nồng độ ôzôn (O3) cao nhất trong tầng bình lưu của khí quyển, một khoảng cách an tâm, từ 15 đến 35 km trên đỉnh đầu của chúng ta. Một trong những nhiệm vụ quan trọng nhất của tầng ôzôn này là đóng vai trò như một lá chắn, ngăn chặn bức xạ tia cực tím (UV) từ Mặt Trời.
Ôzôn Bảo Vệ Chúng Ta Khỏi UV-B
Bức xạ tia cực tím loại B (UV-B) có thể gây hại cho sức khỏe con người và động vật, thực vật cũng không thoát khỏi tác động xấu của nó. Tầng ôzôn hoạt động như một người hùng vô hình, hấp thụ và ngăn chặn UV-B từ việc tiếp cận bề mặt Trái Đất.
Mỗi khi một phân tử ôzôn hấp thụ một tia UV-B, nó phân tách thành một phân tử oxy (O2) và một nguyên tử oxy đơn lẻ (O). Sau đó, hai thành phần này có thể kết hợp lại để tạo thành một phân tử ôzôn mới (O3). Như vậy, tầng ôzôn trở thành một lá chắn không thể thiếu để bảo vệ sức khỏe con người và môi trường.
Quá Trình Sản Xuất và Phá Hủy Ôzôn
Ôzôn không chỉ được tạo ra mà còn bị phá hủy liên tục. Mặt Trời phát ra cả tia cực tím loại C (UV-C), và khi ánh sáng UV-C này tiếp cận tầng ôzôn, nó sẽ bị hấp thụ hoàn toàn bởi các phân tử oxy. Sau đó, các nguyên tử oxy đơn lẻ này tương tác với nhau để tạo ra ôzôn.
Tuy nhiên, tầng ôzôn không chỉ chứa ôzôn mà còn có các khí khác như nitơ và hydro. Những chất này cũng tham gia vào các chu trình phản ứng phá hủy ôzôn, khiến nồng độ ôzôn trong tầng ôzôn biến đổi. Tuy nhiên, với sự cân bằng giữa các quá trình tự nhiên này, tầng ôzôn vẫn giữ một nồng độ ôzôn ổn định.
Sự Suy Giảm Tầng Ôzôn và “Lỗ Thủng Ôzôn”
Trong những năm 1970, khoa học gia đã bắt đầu nhận thấy rằng tầng ôzôn đang bị đe dọa do sự tích tụ của các chất có chứa halogen (như clo và brôm) trong khí quyển. Vào những năm 1980, họ đã phát hiện “lỗ thủng ôzôn” nằm ở phía trên Nam Cực – một khu vực bầu khí quyển của Trái Đất bị suy giảm nghiêm trọng.
Nguyên Nhân Gây Mất Tầng Ôzôn
Các hóa chất nhân tạo chứa halogen đã được xác định là nguyên nhân chính gây mất tầng ôzôn, được gọi chung là các chất làm suy giảm tầng ôzôn (ODS). Những hóa chất này đã xuất hiện trong hàng nghìn sản phẩm hàng ngày, từ máy điều hòa, tủ lạnh, đến ống hít của bệnh nhân hen suyễn.
Các Loại Hóa Chất Làm Suy Giảm Tầng Ôzôn
Các ODS quan trọng nhất bao gồm chlorofluorocarbons (CFC), một chất đã từng được sử dụng rộng rãi trong máy điều hòa, tủ lạnh và nhiều sản phẩm khác. Ngoài ra, các hóa chất khác như hydrochlorofluorocarbons (HCFCs), halogen và methyl bromide cũng đóng góp vào việc suy giảm tầng ôzôn.
Hiệu Ứng Của ODS
Máy tính, thiết bị điện tử, và nhiều sản phẩm trong cuộc sống hàng ngày của chúng ta đã được làm bằng các hóa chất này, góp phần làm suy giảm tầng ôzôn. Bảng điều khiển ô tô, bọt cách nhiệt, nồi hơi, đến đế giày, tất cả đều có liên quan đến các loại ODS.
Mối Đe Dọa Của CFC
Mỗi phân tử CFC khi tiếp cận tầng ôzôn sẽ phân hủy và giải phóng các nguyên tử clo. Một nguyên tử clo có khả năng phá hủy đến hàng trăm nghìn phân tử ôzôn. Hiện nay, việc kiểm soát và loại bỏ ODS là một mối quan tâm quốc tế đối với môi trường và sức khỏe con người.
Kết Luận
Tầng ôzôn không chỉ đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ sức khỏe của con người và môi trường, mà còn là một ví dụ mạnh mẽ về tác động của hoạt động con người đến hệ thống sinh thái của Trái Đất. Việc hiểu và giảm thiểu sự suy giảm tầng ôzôn là một trách nhiệm chung của toàn nhân loại.
Hãy bảo vệ tầng ôzôn – bảo vệ cuộc sống!
